PLAÇAMENT
Aguest castèth demore plaçat ath cant dret deth Garona, a man esquèrra deth barranc dera Muleta e a a solei autan dera vila, dessús de Savièla e a 750m. de nautada. Mestrege era lana de Les e defensaue era entrada nòrd dera Val.
ES SENHORS DE LESEn 1265 eth rei d´Aragon e Catalonha Jaime I visitèc era Val d´Aran e semble èster que se demorèc en castèth de Les entà esprovar s'eth senhor deth castèth, Augèr de Barbadar, li ère fidèu. Aquiu es messatgèrs, en tot hèr ondejar eth estendart reiau, cridèren per tres còps " Les peth Rei d´Aragon " .
Mès Augèr de Barbadar ère partidari deth rei de França e eth 31 d´octobre de 1283 se comprometèc , en Sant Beat, tamb eth senescau Beaumarchais a calar laguens deth sòn castèth a 300 òmes d´armes .
Pògui dies dempús era Val ei envadida pes tropes franceses ath comandament d´Eustaqui de Beaumarchais, senescau de Tolosa . Es aranesi partidaris deth rei d´Aragon , ath clam d´ " Aragon " , sagèren assetiar e ahlamar eth castèth de Les , mès siguèren vençuts.
Era Val siguec aucupada en 11 dies e Beaumarchais campèc eth lòc mès avient entà bastir un castèth que permetesse un domèni permanent e emparat enes mielhors entrades de França. Es castèths que i auie en Aran, eth de Vielha, Salardú … non complien es sòns objectius e se determinèc per un lòc alavetz inabitat: atau se bastic Castèth Leon en Es Bòrdes.En 1298 quan eth rei de Malhòrca prometèc conservar es libertats e privilègis dera Val d´Aran, Les siguec representada peth sòn senhor, Ademario de Leas, en tot qu´es auti pòbles aranesi èren representats pes sòns cònsols.
En 1313 , entre noveme e deseme toti es aranesi prestèren jurament de fidelitat e aumenatge ath rei Jaime II ena persona deth sòn procurador Guilhèm de Castelhnòu , aguest recorrec toti es pòbles a on es cònsols e es vesins li hèren eth jurament. Eth senhor de Les se neguèc en tot allegar que sonque jurarie devant deth madeish rei.
En octobre de 1314 Jaime II recebec , ena sua estada en Lheida, er aumenatge deth senhor de Les, Ademari de Les.
En aguesta epòca eth senhor de Les exercia era nauta justíciaETH BARON DE LES
En 1478 Eth rei Ferran eth Catolic autregèc ath capitan valencian Benito Marco eth títol de baron pes sòns servicis ara Corona d´Aragon : coma capitan des tròpes dera monarquia catalano- aragonesa recuperèc eth Baish Aran aucupat pes senhors d´Armanhac, Aure e Comenge ath servici deth rei de França, Luís XI. Siguec eth prumèr baron de Les , contunhaire des vielhs senhors.Atau tamb eth títol de baron de Les li balhave eth castèth, lòc e tèrme dera vila e era sua jurisdicción civila e criminau.En 1528 eth rei d´Espanha, Carlos V ratifiquèc era Baronia de Les.En 1613 Francisco de Gracia ena òbra " Ordinaciones " descriu era fortalesa : ua tor plan fòrta sus un malh ( era tor de Pijoert).En 1650 es partidaris deth rei Feli IV calèren eth huec en castèth. Eth sòn baron hugèc tà França. En retornar, bastic era sua demorança ena lana de Les
ERA BARONIA E ES VESINS DERA VILA LESEn sègle XVI era baronia passèc as Sapena, familha valenciana parenta des Marco .
Ath long des sègles XVI e XVII se produsiren un corròp de conflictes entre era vila de Les e era comunautat de val " universitat d´Aran ". Les , en tot allegar qu´ère vila de senhor, se declaraue exempta deth pagament de cèrtes talhes e cargues que pagauen es auti`pòbles. Diuèrses senténcies dera cúria reiau dera Val sigueren favorables ath mantenement dera exempcion fiscau ara vila de Les.
Dempús d´uns ans de lutes entre es succesors des diuèrsi barons que la crompauen o venien , ara fin, en 1630 Juan Sapena Marco la venec pera quantitat de 1200 liures a Ramon Joan Cao e eth sòn hilh Pau Cao de Benós. En 1661 era familha Sapena s´escandic e es Cao de Benós l'obtengueren era possession definitiva. Tot amassa, auèren de pagar 500 liures ath convent d´Alzira , plan qu´era veuda de Sapena auie legat era baronia ad aguest monastèri.Es barons e senhors de Les vedem que sigueren ua familha prumèr dehòrapaís e dempús aranesa, mès toti absentistes. Auèren ua carrèra militara ludenta enes exèrcits borbonics e pr'amor d'açò obtengueren títols nobiliaris com eth de Marqués de Rosalmonte o eth de Comde de Argelejo.Se maridèren tamb familhes dera petita noblesa francesa des tèrres vesies, Larboust, Tolosa, Auch, Saint Gaudens, çò que les amièc a tier era sua demorança en aqueres tèrres.En exercici des sòns drets baroniaus les amièc a enfrontar-se soent tamb eth comun de Les: 1666, 1720, 1742, 1761,1773, 1792…
Era existéncia dera baronia diferencièc era vila de Les de totes es autes viles araneses tà çò que hè ath pagament de dètzmes com ath foncionament deth sòn conselh. Es vesins de Les auien de pagar ath baron eth dètzme en tot que s´estauviauen era contribucion as despenes generaus dera Val.En 1792 eth baron Pau Cao de Benós denoncièc ath pòble de Les peth crubament des sòns drets senhoriaus ena Audiéncia de Catalonha. S´arribèc a un acòrd : eth baron auie de cedir ath pòble es drets sus es horns, mòles, montanhes, aigües, paishères e dètzmes e èrba des prats. Eth comun les ac crompèc per 800 liures araneses. Eth baron mantiege es drets sus totes es proprietats dera baronia : castèth, cases, bòrdes,prats, capsòus…. . Demorave exempt de pagar dètzmes ath pòble e de pagar eth dret de mòla. Podie hèr pèisher liurament es sòns vegades o tropèths enes peshieus comunaus parièr qu´es auti vesins.
ETH BANC DERA GLÈISAEn 1715 eth baron Francés Cao de Benós ère eth governador dera Val d´Aran e casteran de Castèth -Leon. En 1711 aguest baron auie reconquerit Aran de mans der archiduc e shautaue dera fidança des Borbons.
Eth baron auie ath delà eth dret a auer un banc ena glèisa en lòc preeminent. En 1769 eth avèsque de Comenge modifiquèc eth plaçament tradicionau deth banc deth baron ena glèisa de San Joan de Les.En 1770 J.Boya coma representant deth comun de Les entamenèc ua denóncia en Madrid contra abusi de poder deth baron. Aguest presentèc un memoriau on justificaue eth privelètge d'auer eth banc.En 1776 eth governador li assignèc un lòc preeminent, mès non pas eth demanat peth baron.Eth baron lo volie plaçat en prebistèri e non deishaue pas passar es caperans dera sacristia estant.
Es enfrontaments entre eth comun e eth baron seguiren enquia 1792 en que se dictèc era definitiva senténcia ena que s´acordèren era tornada ath comun de bens qu´eth baron auie panat , com es drets de husta de Canejan , Pontaut e Les deth bòsc dera Sèuva, eth quau les crompèc per 9.350 francs..
Les auec de lutar contra eth poder d´un senhor, causa que non patiren es auti pòbles aranesi. Eth darrèr membre dera Baronia de Les ei enterrat ena capèla de San Blai.
UNS REBREMBES DERA NÒSTA GESSUDA...
