Es Ossi d'Arties
ES OSSI D´ARTIES: MIMÒ E DAMI.1.- Eth Neishement.
Aguesti animaus neishèren en Castèth de Torgau, pròp de Leipzig, ena extinta Alemanha der Èst.
En aguest país ère normau auer ossi laguens des varats des castèths. Eth Castèth de Torgau ei ua fortalesa medievau. Damb era queiguda deth mur de Berlin, era naua legislacion e era manca de sòs obliguèren as autoritats alemanhes a vener-se es animaus que i auie enes castèths.
Se decidís véner as pairs des cries tà un circ.Mès es autoritats se trapen damb un nau problèma, era ossa a parit ua vrentrada excepcionau d'ossardets.Es crompadors non vòlen pas es cries, pera despena economica que representaue era crompa e posterior neuriment des ossardets, e peth hèt qu´era ossa sonque se cuedarie des petiti e eth sòn caractèr serie mès dificil.
Fin finau, se decidís que se pendent uns dies non se trape cap solucion entada eri les auciràn, donques encara non an peus, ne an daurit es uelhs, e son fòrça petiti.
Non vos estonetz pas per aguesta decision; anauen a hèr çò de madeish que molti viatges passe damb es cadèths des cans e gats aciu. En sòn país auien fòrça problèmes damb es persones praubes, coma entà pensar en aguesti animaus.
Ua trabalhadora deth Castèth, sage de sauvar es animaus en tot explicar era sua istòria ena T.V. Alemanha. Se dirigís a un programa que se didie "Ara o jamès" e ère ua espècie de "suspresa, suspresa" que sajave de trapar solucion as problèmes qu´era administracion non podie resòlver, e explique era istòria des petites cries.Tot eth país se mobilize entà cercar un lòc on enviar es ossardets. Ei atau coma artenhen plaçar a tres d´eri en ues installacions deth parc de Mauter en Steiermark laguens d´Austria.
Mès maugrat er interès qu´a desvelhat eth problèma des ossi en país arrés vò es auti tres ossardets.Quan se pensaue que non i auie solucion entada eri, eth programa recep uns informes fòrça favorables de Catalonha, on Miei Naturau compde damb un Centre de Recuperacion de Fauna Sauvatja en Vallcalent(Lleida). Aguest Centre, que depen dera Conselheria d´Agricultura e forma part deth hilat de centres de Recuperacion d´animaus estenuda per estat espanhòu, organize programes d´educacion ambientau e recupère audèths, mamifèrs herits e tanben realize cria d´animaus en perilh d´extincion. En Centre tanben i auie d´auti ossi adults.Ei atau donques que gràcies ara iniciativa deth Hons deth Patrimòni Europèu e dera Generalitat de Catalunya aguesti animaus seràn acuelhuts en Vallcalent. Aguesta notícia s´anóncie pera T.V. alemanha damb plan de bataclam donques an sauvat es animaus.
Era companhia d´aviacion Lufthansa, qu´ei ua companhia fòrça importanta en Alemanha ( coma Iberia en Espanha) , aufrís gratuïtament eth viatge as nòsti ossi e ar equip dera T.V. que viatjarà damb eri, entà enregistrar un programa deth sauvament.
Nissan Motor Iberica tanben aufric era sua collaboracion pendent eth viatge.2.- Era arribada en Centre de Recuperacion dera Fauna Sauvatja de Vallcalent .
Eth dia 17 d´agost de 1992 en Centre de Vallcalent receberen ua nòta de premsa que les comunicaue era imminenta arribada des ossardets eth dia 18.
Eth viatge durèc fòrça ores. E viatgèren laguens de dues avionetes especiaument premanides pera companhia Lufthansa, qu´anèren en prumèr lòc tà Austria, entà deishar a tres des animaus. D'´aquiu estant viatgèren tà Barcelona, on trapèren un retard de dues ores per tràmits d´aterrissatge e veterinaris. Per aquerò es animaus arribèren en Lleida damb quate ores de retard sus er orari previst, acompanhats der equip de T.V. aleman, que non paraue de filmar tot çò que passaue, en tot installar fòcus e maquinària qu´auien de besonh entà hèr era filmacion, causa que provoquèc mès retard entàs nòsti amics.
E tara ua dera maitiada deth dia 19 d´agost deth 1992, se daurien es caishes e gesseren es ossi qu´èren fòrça cansats, espaurits,desorientats e ahamiats.3.- Era vida des ossi en Centre.
Es cuedadors deth Centre eren òmes expèrts en ossi, donques en Centre ja i auie d´auti ossi. Cau tier en compde qu´aguesti animaus, sonque auien quate mesi quan arribèren, e que d´auer viscut damb era sua mair, encara auien de popar, donques es osses alèiten es sòns hilhs de sies a dotze mesi. Calie donques trapar ua lèit que les anèsse ben. Es cuedadors se meteren en contacte damb eth Zòo de Barcelona, en tot cercar era mielhor lèit entada eri e les balhèren ua lèit tienguda en cassi de que bèth mamífer non pas alèite es sues cries per refusament.Urosament artenheren de sauvar-les: Mimò ( qu´ere fòrça mimós e volie amorasses) e Dami ( cuedat per Damià Sanchez), a truca de dedicar-les temps e paciéncia; en tot sajar de trapar es fruts que mès les agraden e balhar-les eth minjar ena bòca coma as bebés, donques eri èren bebés d´ossi...Quan arribèren sonque mesurauen uns 40 cm.
4.- Era arribada en Arties.
Coma sabetz dejà en Centre de Recuperacion de Vallcalent i auie d´auti ossi e quan es nòti amics creishèren un shinhau se cercaue un nau larèr entada eri.
Er. Sr. Jesús Rodríguez,baile d'Arties, ère coneishedor d´aguest problèma, e comecèren es convèrses damb Miei Naturau, entà pujar es ossi enquiara Val.
.5- Era sua vida actuau
Coma Mimò e Dami passèren era sua joenessa damb er òme, an çò que se ditz impregnacion, que vò díder que jamès poiràn tornar a víuer en libertat totau donques non an pòur der òme e aquerò serie perilhós tada eri e tàs òmes.
Maugrat açò, actuaument compden damb totes es atencions possibles e se trapen en perfècte estat de salut. E son contenti, sonque les cau veir!
5.1.- Er Abitat
Es animaus compden damb un enclaus, especiaument dessenhat entada eri e es sòns besonhs de 700 m2.
An ua tuta entara sua iuernacion. Arbes entà pujar e gratar-se. Un arriuet e un lac entà banhar-se. Jòcs entà jògar...
Tanben an ua caseta, on s'embarren ara ora de hèr era neteja deth enclaus, sense perilh tath cuedador.
5.2.- Era alimentacion
Seguissen eth neuriment que les a dat eth sòn veterinari e ei pensat especiaument entada eri, en tot respectar era iuernacion, era peumuda, etc..
Era sua alimentacion ei totaument vegetariana. E sonque se complète se cau damb granulat vitaminat.
5.3.-Eth Veterinari
Er actuau veterinari des ossi ei un professionau deth tèma que trabalhe en zòo de Barcelona e se desplace tara Val entà hèr es corresponentes revisions.
Es ossi son animaus fòrts e non an pas guaires malauties.Sonque cau suenhar eth pes, donques es ossi que viuen en captivitat s´engrèishen a viatges massa. Aguest non ei eth cas des nòsti amics, que pesen actuaument uns 200 Kg e se trapen fòrça ben de salut, coma demòstre era darrèra revision realizada.
5.4.- Eth Cuedador
Cada meddia, arribe e les dèishe un shinhau de minjar laguens dera gàbia, atau quan entren les pòt embarrar e entrar atau en recinte, entà hèr era neteja, en tot trèir es excrements e es bilhèstres de minjar deth dia anterior, e es lordères qu´eth vent o es òmes meten en barratge.Tanben campe, entà veir se trape bèra causa que pogue hèr mau as animaus coma veires... Dempús daurís as animaus e aguesti gessen e mingen era fruta que trapen.5.5.- Es visitants
Es vesins d´Arties ja s´an acostumat a indicar era direccion des ossi as visitants, que maugrat èster indicada en pannèus, non dèishe pas de suspréner ara gent s'aprèssen en pòble, pera proximitat ara poblacion.
En totes es sasons fòrça persones s´arriben en Arties entà conéisher aguesti bravi animaus. E s´an era sòrt de trapar-les quan se banhen, jòguen ...demoren agradiuament estonats dera visita.
En pòble i a persones qu´en tot passejar les van a veir cada dia.5.6.- Anecdòtes
Ara vos vam a condar ua causa que passèc un viatge. Un senhor venguec tà Arties entà veir es animaus, aguesti li agradèren fòrça e tant gaudic d´eri que decidic anar-les a crompar un pòt de mèu entà recompensar-les pera bona estona passada.Crompèc era mèu, e tornèc tath enclaus, dauric eth pòt e lo lancèc entre es barrons. En quèir eth pòt se trinquèc e es animaus auien fòrça perilh de hèr-se mau damb es veires en tot chucar era mèu.
Er òme vedec qu´auie hèt ua pegaria, donques metie en grèu perilh era salut des ossi. Avisèc de çò qu´auie hèt, e se podec entrar en barratge rapidament tà trèir es veires abantes qu´es ossi se hessen mau.
Damb era sua conducta sauvèc es animaus.
