De eeuw van Augustus (31 v.C.-14 n.C.)

De instelling van het keizerrijk

De militaire overwinning op zijn vijanden en rivalen tijdens voortdurende oorlogen én de immense rijkdommen die hij ten persoonlijke titel vergaarde, zorgden ervoor dat Octavianus zijn macht kon bevestigen. Hij slaagde er zo in de hoogste staatsmacht, de hoogste militaire macht, de macht over de provincies en de religieuze macht (pontifex maximus) in zijn persoon te verzamelen::

• Hij was eerst consul gedurende verschillende opeenvolgende jaren (31 – 23 v.C.) en nam vervolgens de titel aan van tribunus plebis (potestas tribunicia) voor het leven, met het daaraan verbonden vetorecht.
• Als proconsul bezat hij macht over de provincies en over de militaire operaties die er plaatsvonden. Op die manier was hij opperbevelhebber van alle gewapende troepen (imperium).
• Hij was ook als princeps senatus de belangrijkste van de senatoren. Zo had hij in de senaat het morele gezag. Bovendien zag hij er als censor op toe wie zitting had in de senaat of mocht blijven als senator.

In tegenstelling tot Julius Caesar, die vermoord werd omdat men vermoedde dat hij koning wou worden, gaf Octavianus de indruk dat hij de republikeinse instellingen wou behouden, hoewel hij ze in wezen misbruikte. De hervormingen die hij doorvoerde bracht een nieuw soort regime tot stand, dat gebaseerd was op de individuele macht van keizer of princeps. In de realiteit verloren de comitia elke vorm van macht. Ook de senaat verloor heel wat van zijn invloed, hoewel de magistraten nu door de senaat werden gekozen in plaats van door de comitia Maar in werkelijkheid werden de kandidaat-magistraten aangeduid door de princeps.

Octavianus Augustus legde de basis voor politiek van de latere keizertijd:

• Augustus zorgde voor het ontstaan van een klasse van hoge functionarissen die door de princeps benoemd werden en sleutelposities bekleedden in de regering en de administratie van de provinciae. Hierdoor werd de traditionele macht van de magistraten beperkt, evenals die van secretarissen, vaak vrijgelatenen (liberti)… Op deze manier werd de administratie gerationaliseerd en ook de fiscale inkomsten van de provincies geregeld: de willekeur van de gouverneur werd aan banden gelegd, evenals de macht van de publicani (tollenaars). De klasse van de equites vond hier zijn carrière in dit nieuwe geheel van functionarissen, op een ander terrein dan de senatoren. Hierdoor wilde hij een evenwicht en eendracht bereiken tussen de twee belangrijkste klassen.De praefecti (prefecten) vormden de top van de nieuwe keizerlijke administratie. In de toekomst zouden de praefecti praetorii of commandanten van de keizerlijke garde grote politieke macht hebben. Ze waren een geprivilegieerd elitekorps van het Romeinse leger, dat in de onmiddellijke omgeving van Rome gekazerneerd (castra praetoriana) was en de persoonlijke lijfwacht vormden van de keizer en instond voor de veiligheid van Italië, los van de andere legioenen.
• Begin van de keizerscultus: zijn voorganger Caesar, de keizer en zijn familie hebben goddelijke eer gekregen en werden na hun dood vergoddelijkt. Ze werden vereerd met tempels en eigen priesters. Doel was: legitimatie van de macht.
• Panem et circenses 'brood en spelen': om de steun van het plebs te verkrijgen deelden Augustus en zijn opvolgers gratis graan en geld uit, en organiseerden ze spelen in het circus en het amfitheater.
  

Pax Augusta in het binnenland, oorlog aan de grenzen

Na een eeuw van bloedige burgeroorlogen, bracht Augustus de hoop op een langdurige vrede. De Romeinen aanvaardden over het algemeen het nieuwe politieke systeem als gevolg van deze toestand van vrede, ook al betekende dat het einde van de republikeinse vrijheden. Zo kreeg Caesar Octavianus in 27 v.C. de titel Augustus vanwege de senaat uit dankbaarheid voor zijn diensten aan het vaderland. Zo regeerde hij gedurende 45 jaar. Deze periode was gekenmerkt door de pax Romana, een langdurige vrede, niet alleen in Rome maar in heel het keizerrijk. Zijn regering zorgde ook voor een bloei in industrie en handel.

De Pax Augusta betekende het einde van de burgeroorlogen, maar maakte geen einde aan de oorlogen met de buurvolkeren. Zo tekende Augustus de krijtlijnen van wat het keizerrijk zou worden gedurende twee eeuwen. De militaire veldtochten, die gedurende geheel zijn regeerperiode bleven voortduren, waren erop gericht om de veroveringen die al gebeurd waren, veilig te stellen en het Romeinse Rijk natuurlijke grenzen te bezorgen.

• Nadat hij Cleopatra en haar zonen uitgeschakeld heeft, annexeerde hij als eerste gebied Egypte, de grootste graanproducent van het Middellandse Zeegebied. Het werd geen gewone provincie, maar een gebied onder rechtstreeks bestuur van de princeps, geregeerd door een praefectus.
• Na de dood van koning Herodes, een beschermeling van Augustus, werd ook Judea een Romeinse provincie.
• De voornaamste vijand van Rome was het Parthische rijk, waarmee hij na tot een akkoord kwam om de Eufraat tot scheidingsgrens te maken tussen Rome en de Parthen.
• Hij slaagde erin om de laatste verzetshaarden in Gallia en Hispania te overwinnen (Calabriërs en Asturen)
• De Alpen worden Romeins gebied en het Imperium wordt uitgebreid tot aan de Donau. Nieuwe provincies: Raetia, Noricum, Pannonia en Moesia.
• De poging om ook Germania tot aan de Elbe te veroveren liep uit op een mislukking en de Romeinse legioenen werden verplicht zich terug te trekken achter de Rijn.

Kunst en propaganda: de macht van beelden en woorden.

Augustus zette een ambitieus programma op om de Romeinen tot een ethisch reveil aan te zetten en hun nationale trots terug te winnen. Bedoeling was een terugkeer te realiseren naar de traditionele waarden (mos maiorum). Met dit doel voor ogen ondernam hij een religieuze restauratie, vaardigde hij wetten uit tegen echtbreuk en ten voordele van het huwelijk en het toenemen van het aantal geboortes. Hij slaagde er dankzij Maecenas in, een groot aantal grote schrijvers voor zijn kar te spannen. Het waren niet de minsten: de dichters Vergilius en Horatius, de historicus Livius. Allen droegen vrijwillig bij tot de verspreiding van de idealen van Augustus.